‘Textiel heeft ons gemaakt wie we zijn’

Op 26 februari opende burgemeester Jan Pierik het project De Rode Draad in het kader van het Textiel Festival Twente. Als eerste nam hij de rode bal in ontvangst. Daarmee start hij ook als eerste in een reeks vraaggesprekken die gehouden worden met deelnemers aan het project. Een jaar lang leggen betrokkenen uit wat zij het publiek te bieden hebben op het gebied van textiel. Of hoe zij denken over textiel en wat daarmee te maken heeft.

Burgemeester Jan Pierik vertelt vanuit het gemeentehuis, waar een overblijfsel van de glorieuze tijd van de stoomspinnerij Spanjaard in de entreehal hangt: de Spanjaardklok. Deze klok werd in 1865 gegoten door Van Bergen in Heiligerlee. In 1828 stichtte Fabrikeur Salomon Jacob Spanjaard een bedrijfje dat in 1901 de N.V. Stoom-Spinnerijen en Weverijen v.h. S.J. Spanjaard te Borne heette.

‘Blij verrast door breedte van het festival’

Pierik: “Het is een compliment aan onze gemeenschap, de organisatie van een Borns Textiel Collectief met talloze activiteiten, gegoten in het project De Rode Draad gedurende 2021. De Bornse gemeenschap is kleurrijk. Men weet elkaar te vinden. Het project is daar een voorbeeld van. De historie wordt zichtbaar gemaakt. Het is breed opgezet. Telkens weer weet de gemeenschap door samenwerking iets groots neer te zetten. De helaas afgelaste activiteiten in 2020 voor de viering van 75 jaar bevrijding illustreren dat ook.”

"Culturele organisaties bieden in De Rode Draad een gevarieerd en breed programma aan. Waar zowel de Heemkundevereniging als de Kringloop Borne en kunstenaars van het Koetshuis aan deelnemen. Borne is hiermee een belangrijke speler in het regionale textiel festival. Het concrete onderwerp `textiel` kan een spin-off hebben. De toerist ontdekt het festivalprogramma in Borne. Ontdekt markante plekken uit het textielverleden maar kan ook de plaats met aantrekkelijke modezaken ontdekken.”

‘Textiel in Borne heeft Borne gemaakt’

Ten tijde van de florerende textielindustrie in Borne zijn er bijzondere mooie panden gebouwd. Sportverenigingen en een bloemenvereniging zijn opgericht. De sociale patronen werden zichtbaarder. Het onderscheid tussen arm en rijk. Bij de stoomspinnerij Spanjaard was het een ‘harde business’. De arbeider moest hard werken voor een karig loon. De grote fabrieken die werk brachten en zorgden voor de broodwinning van velen, hebben ook leed gebracht. Er was op dat moment veel armoede in Borne. Het hele huishouden werkte mee in de linnenfabricage, waarbij kinderarbeid niet geschuwd werd.

Binnen in de fabriek was het een schamele aangelegenheid. In april staat er in Borne een belevingscabine. Om te ervaren hoe het was om rond 1900 te werken in een van de vele textielfabrieken die Twente rijk was. De omstandigheden waren slecht, maar hoe moeilijk was het? Dat kunnen bezoekers zelf ervaren. De fabrieksomstandigheden worden nagebootst. De sporen van deze industrie zijn in Borne terug te vinden.

“Markante panden waarin de fabrikanten woonden trekken de aandacht. Maar de huizen ‘achter het spoor’, waarin de werknemers van Spanjaard woonden, ontglippen aan onze aandacht. Ook vergeten we weleens dat in die tijd in Borne gastarbeiders in de fabrieken nodig waren”, merkt Pierik op. Veelal mannen, die zonder hun gezin, uit Italië, Spanje of Turkije kwamen. Met velen woonden ze in kleine kamertjes. De theatervoorstelling `Spaghettirellen` van de Jonge Honden is speciaal voor dit textielfestival geschreven. Het geeft goed weer hoe men leefde in die tijd. Het stuk wordt deze zomer in het Kulturhus opgevoerd. Jan Pierik ziet parallellen met de problematiek van de gastarbeiders uit die tijd en het integratieprobleem van de immigranten heden ten dage.

‘Balans in Borne overeind houden’

“Het is belangrijk om de aandacht voor de diverse wijken in Borne in balans te houden”, vindt Pierik. “Een nieuwbouwwijk in ontwikkeling zoals de Bornsche Maten krijgt weleens teveel aandacht. De erfenis van de textiel, de wijk ‘achter het spoor’ moeten we niet vergeten.” De burgemeester geeft als suggestie mee: “Organiseer een wandeling voor de jeugd. Laat niet alleen de bijzondere panden zoals Het Witte Huis, Bussemakerhuis en het Spanjaardhuis zien. Maar toon ook de arbeiderswoningen uit die tijd. Vertel hoe zwaar het leven in de fabriek was. Vertel hoe moeilijk het was om van een schamel loontje rond te komen. Vertel over het leven, een wandeling langs de sporen van de textiel.”

Die wereld kan ook in een globaal perspectief geplaatst worden. Denk aan de textielfabrieken met de slechte arbeidsomstandigheden in Bangladesh. Laat kinderen nadenken over de eerlijke fabricage van kleding. Zo heeft `textiel` verschillende invalshoeken. Fairtrade Borne besteedt hier in het najaar aandacht aan.

‘Samenwerking binnen Borne heeft geen kunstmest nodig’

Pierik hoopt dat binnen de regio een structurele samenwerking tussen de musea blijft bestaan. Immers daaruit is dit Textiel Festival Twente ontstaan. Borne heeft een plekje binnen het Twentse."We kunnen met elkaar iets opzetten en in een groter verband plaatsen. Maar doe dit niet te dwangmatig." Een toekomstige thema zou volgens Pierik ‘Borne, broedplaats van ontwikkelingen’ kunnen zijn. Te denken valt aan de machinefabriek Stork, elektrotechnisch ingenieurs- en adviesbureau Hofstede Crull (het latere Heemaf), bierbrouwerij Meijling en de textiel. (YD)