500 jaar Luther in Oude Kerk

Dit jaar is het 500 jaar geleden dat Maarten Luther zijn protesten over de praktijken binnen de Katholieke kerk, met name over de verkoop van aflaten (kwijtschelding van straf over begane zonden), publiceerde. Het is het begin van de Reformatie.

Op 29 januari organiseert de Protestantse Gemeente Borne, in het kader van het Lutherjaar, een avond met als titel: ‘Luther in de kerk van Borne’. Ds. Johan Meijer is de verbindende factor bij deze lezingen.

De avond belicht

Ds. Johan Meijer vertelt: “In dit Lutherjaar vindt in Nederland een estafette plaats over Maarten Luther. Aan Overijssel is de maand januari toegewezen. Onze kerkenraad in Borne wil graag meewerken en heeft mij gevraagd deze avond te organiseren. De Oude Kerk is bij uitstek de plaats om hem te gedenken, want binnen deze geloofsgemeenschap hebben zich bijzondere zaken voorgedaan. Daarnaast is de prachtige restauratie van het Holtgräve-orgel ook een mooie aanleiding. Via de familie Schele op Weleveld is Borne toentertijd een Lutherse gemeente geworden want het is bekend dat Casper Schele studeerde in Wittenberg waar Maarten Luther docent is geweest. Daarnaast was hij, volgens de familieoverlevering, ‘Tischgenosse’ van Maarten Luther. De familie Schele raakte zo bekend met de opvattingen van Maarten Luther. (foto rechts)

Borne was nog overwegend katholiek maar gebruikelijk in die tijd was ook: ‘Wiens land het is, diens godsdienst men heeft.’ De familie Schele had ‘presentatierecht’. Zij mochten de predikant benoemen. Doordat in de Oude Kerk eerst parallel Lutherse en Rooms Katholieke missen werden gevierd en later (onder dwang) Calvinistische, heet deze kerk in de volksmond ook wel de “Driegelovenkerk”. In de Oude Kerk bleef alles hetzelfde, alleen werd de mis met hostie vervangen door een avondmaal met brood en wijn.”

In 1621 was het ‘Twaalfjarig bestand’ uit de 80-jarige oorlog voorbij en dat betekende het einde van een volwaardige Lutherse gemeente.

Opbouw van de avond

Dan de opbouw van de avond: Mr. Eric Kwint zal in zijn lezing de verbinding tussen landgoed Weleveld en de Oude Kerk belichten. Anna van Welvelde was de laatste ‘Welevelder.’ Zij huwde Sweder Schele van Schelenburg en zo kwam de familie Schele in het bezit van Weleveld. Haar tweede zoon Christoffel erfde Weleveld en na zijn overgang tot het Lutherse geloof werd ook in de Oude Kerk van Borne de Lutherse eredienst ingevoerd.

Jaap Grootenboer belicht twee elementen uit de Lutherse tijd: de kansel en de grafsteen van de enige Lutherse predikant die daar begraven ligt: Wolter Molanus. Typisch geval van wiens land wiens godsdienst. Hij moest Cloppenburg verlaten en hij ging naar Borne, werd predikant in Borne bij de familie Schele. In de Oude Kerk werd vanaf 1621 Calvinistische diensten gehouden door dominee Frederik Kemmener.

Heel bijzonder wordt ook de bijdrage van Gerrit Baas, Luthers kerkmusicus. Hij vertelt over Lutherse liederen die in de Calvinistische stroming niet logisch leken. Van de strenge Calvijn mochten alleen psalmen gezongen worden. Toch staan in vroegere liedboeken een paar Lutherse liederen. Recent is door Dr. Jan R. Luth en drs. Jaco van der Knijff ontdekt dat onder Overijsselse boeren, in het bijzonder in Borne, een bepaald Luthers Pinksterlied gezongen werd. Het lied ’Nun bitten wir den Heiligen Geist.’ Er moet beslist een onderzoek komen tussen de verbinding Deventer en Borne inzake deze vraag of kwestie hoe een Luthers lied in de Calvinistische liedboeken terecht is gekomen. Ook is er samenzang en orgelspel van Lutherse liederen onder leiding van Heleen Steenbergen, cantor van de Oude Kerk.”

Wie was Maarten Luther

Maarten Luther was een overtuigd Augustijner monnik binnen de katholieke kerk. Hij was zeer geleerd en hield zich bezig met Bijbeluitleg. In 1508 werd hij tot hoogleraar in de moraaltheologie aan de Universiteit van Wittenberg benoemd. In het kort gezegd protesteerde Maarten Luther tegen de vergeving van zonden via de verkoop van zogeheten aflaten. Ook de bemiddelende rol van de Kerk tussen de gelovige en God wees hij af. Hij zei: “Wij staan als gelovigen voor het aangezicht van God door geloof in de schrift en door de genade van God. Niet door de bemiddeling van de Kerk.” Deze uitspraak is hem niet in dank afgenomen door het instituut Kerk. Hij werd in de ban gedaan. Daarna ontkende hij de regels van de Kerk, nam er afstand van, trad uit de kloosterorde, trouwde en werd levensgenieter.

Ds. Johan Meijer: “Luther heeft de wereld veel geschonken. Hij heeft de Schrift aan de mensen gegeven ( het was ook het begin van de boekdrukkunst) want in korte tijd was de bijbel beschikbaar voor iedereen. Het eigen geweten, de eigen conclusies en vrijheid van interpretatiemogelijkheid zijn binnen handbereik gekomen. Maar er moet wel naar wetenschappelijke uitlegmogelijkheden gekeken worden.

Belangrijk vind ik dat het beleven van het Lutherjaar niet triomfantelijk moet zijn maar we moeten zoeken naar verbinding in Oecumenische zin.”

Herkansing via internet

Voor iedereen die niet in de gelegenheid is de avond te bezoeken is er via internet een mogelijkheid om via beeld en geluid de avond te beleven. www.kerkomroep.nl , dan via keuzescherm naar Overijssel, dan Borne en de datum 29 januari, 20.00 uur aanklikken. (AM)