Volgens Omtzigt moet het allemaal anders

Pieter Omtzigt is van mening dat er iets grondig mis is met de Nederlandse rechtsstaat. Zondagmiddag hield hij dat de bezoekers van het Filosofiecafé in het Kulturhus voor. “De verhouding tussen overheid en burgers is een soort sociaal contract, waarin we vastleggen hoe we met elkaar om dienen te gaan. En dat contract is aan het kapotgaan.” De problemen met de aardbevingsschade in Groningen en de kindertoeslagaffaire illustreren volgens het CDA-kamerlid dat burgers niet meer kunnen vertrouwen op de instituties van het land. “We denken dat die instellingen en toezichthouders altijd goed functioneren, maar dat doen ze niet.”

Kindertoeslagaffaire

Omtzigt beet zich de laatste jaren onder andere vast in de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Bij duizenden ouders werd ten onrechte de kinderopvangtoeslag stopgezet, met soms schrijnende situaties tot gevolg. Er bleek veel mis met de gang van zaken binnen de fiscus. “Bezwaren werden bewust anderhalf jaar op een stapel gelegd met het stempeltje ‘fraudeur’, waardoor er geen rechtsbijstand door de ouders aangevraagd kon worden. Er bleek een illegale ‘zwarte lijst’ bijgehouden te worden. Dossiers werden ‘per ongeluk’ vernietigd en ook managementverslagen over de besluitvorming zijn niet meer terug te vinden.” En zo kon Omtzigt nog wel een tijdje doorgaan.

Checks and balances

“Het is niet erg dat er af en toe iets misgaat, maar wel erg is dat het hele systeem tien jaar heeft standgehouden.” Ondanks signalen dat het fout ging. “Het ontbreekt aan checks and balances. Toezichthouders zijn nooit helemaal onafhankelijk en in Den Haag laten we na om objectief en zorgvuldig te onderzoeken.” Pieter Omtzigt vindt het allemaal niet onbegrijpelijk dat burgers het vertrouwen in de overheid verliezen. Het moet structureel anders. Een eenvoudige oplossing is er echter niet. “Het zijn ingewikkelde vraagstukken, omdat er geen gemakkelijke antwoorden zijn.”

Hoe dan wel?

En toch ziet hij wel een aantal stappen die genomen kunnen worden. “Klokkenluiders moeten beter beschermd worden, toezichthouders zouden rechtstreeks gehoord moeten kunnen worden door de Tweede Kamer en voor grondrechtschending moet je bij een Nederlandse rechter terecht kunnen.” Ook aan het kiesstelsel valt wel het een en ander te sleutelen. “Feitelijk bepaalt een kleine elite wie er in de Tweede Kamer komt. De partijtop plaatst mensen die in de pas lopen op een verkiesbare plaats.” Er zijn wel omwegen, zoals via voorkeurstemmen, om toch een zetel bemachtigen. “Maar dat is heel vermoeiend.” Omtzigt weet er alles van.

“En de burger dan?”, vroeg iemand in de zaal. “Wat dit land nodig heeft zijn geëngageerde burgers. Je ziet ze wel als ze directe belangen hebben, maar te weinig als het gaat om algemene dingen, zoals het functioneren van instituties.” Omtzigt blijft ook zelf op het oorlogspad. “In het kabinet valt er wel eens een onvertogen woord over mij, maar ik zit in Den Haag namens 17 miljoen mensen. Daar wil ik het maar voor doen. Me een beetje aan de grondwet houden zoals die bedoeld is, dat lijkt me een mooi ding.” (AJ/BM)