Zwart in de westerse kunst

Max Put, kunsthistoricus uit Leiden, nam de toehoorders van de Bornse Kunstkring dinsdagmorgen mee in zijn actuele verhaal over eeuwenoude afbeeldingen van ‘zwarte’, getinte mensen in de beeldende kunst. Het is de eerste lezing voor de kunstliefhebbers, na een plotselinge stilstand door de corona lockdown in het voorjaar. In een veilige, doch frisse omgeving, in de Stefans-Hof, hingen dertig luisteraars aan de lippen van de deskundige.

“Na zorgvuldige overwegingen heeft het bestuur besloten de lezingen in het najaar door te laten gaan”, aldus Wilma Witteman voorzitster van het bestuur. “De omstandigheden in de Stefans-Hof zijn volledig coronaproof. Er mogen maximaal 30 personen per keer plaatsnemen. Op 1,5 meter afstand van elkaar. Het luchtsysteem functioneert volgens de RIVM-voorschriften. Dat betekent verse lucht van buiten en daarbij boven ieder raam ventilatie. Het koffiedrinken vindt in aangepaste vorm plaats. De jas wordt mee naar binnen genomen.” Iedereen desinfecteert de handen bij binnenkomst en draagt een mondkapje. Chapeau voor de organisatie en het publiek.

Black Lives Matter

Op dit moment is de lezing met als boeiend onderwerp ‘Zwart in de westerse kunst’ actueel. Aanleiding was een tijdelijke tentoonstelling in het Rembrandthuis in Amsterdam. De actualiteit van Black Lives Matter zit bij velen nog in het hoofd. De beweging Black Lives Matter benadrukt dat zwarte levens ertoe doen. BLM is een internationale beweging ontstaan is in de Afro-Amerikaanse gemeenschap in de Verenigde Staten. Dit als reactie op het politiegeweld tegen Afro-Amerikanen. Tijdens de lezing worden de toehoorders door de geschiedenis geleid.

Reeds in de Egyptische kunst, eeuwen voor het begin van onze jaartelling, werden de Nubiërs, een volk met een getinte huidskleur, afgebeeld. Er zijn tal van afbeeldingen van onderdrukking van zwarte mensen uit die tijd. Ook in de antieke wereld in de Griekse periode van 400 jaar voor Christus werden die mensen afgebeeld. Het is niet geheel duidelijk of hiermee ook de slavernij werd weergegeven. Ook in de oude Romeinse kunst zijn dergelijke beelden te vinden. “De verbeelding van de zwarte mens is al heel oud”, weet de kunsthistoricus te melden.

Caspar of Balthasar

De boeiende verteller belandt in de late middeleeuwen. Hij wijst het publiek op de afbeeldingen van de Drie Koningen, Wijzen uit het Oosten. Het publiek is opgegroeid met het verhaal uit de Bijbel. Eén van de drie heeft een zwarte huidskleur en schenkt goud aan ‘het kindeke Jezus’. Een positieve weergave. Volgens Put is het Balthasar. Al zijn de meningen daarover verdeeld. Langzamerhand staan steeds meer niet-westerse mensen model voor schilders. Zo ook in de tijd van Rembrandt. Put toont met een visuele presentatie de verbeelding van zwarte mensen in de Nederlandse schilderkunst in de 17e eeuw. Er waren zwarte mensen in Nederland. Zowel in de samenleving als in de kunst. Lang is dit onderbelicht gebleven.

Tonen of in depot?

Aan het einde van de achttiende eeuw doet de anti-slavernij beweging zijn intrede. Tegelijkertijd plaatste men vraagtekens bij afbeeldingen die tot dusver gebruikelijk waren. De onderdrukking werd steeds meer zichtbaar en niet aanvaardbaar. “Niemand is slaaf van zichzelf. Men spreekt van slaafgemaakten”, spreekt Put uit. Het zet de toehoorders aan het denken. Eén van de bezoekers: “Na deze lezing kijk ik nu anders naar schilderijen waar zwarte mensen op staan afgebeeld.” (YD)