Spookhuis stamt uit 1581
NAUWKEURIGE DATERING DANKZIJ BOOMTIJDKUNDIG ONDERZOEK

Spookhuis stamt uit 1581

Het vermoeden was al dat het illustere Spookhuis in Hertme in de 16e eeuw zou zijn ontstaan. Onderzoek op het hout van het gebinte heeft nu zekerheid gegeven en plaatst de verrijzenis van het vakwerkgebouw in het begin van de tachtigjarige oorlog (1568 – 1648), om precies te zijn in 1581. “Tot nu toe waren het schattingen. We zeiden altijd wel dat het Spookhuis uit de 16e eeuw stamt, maar zeker wisten we het niet”, zegt Henk Veurman van de werkgroep die de verplaatsing van het Spookhuis van de Lodieklanden naar het Openluchttheater in Hertme begeleidt. “Bijzonder”, vindt hij, “want het Spookhuis zou wel eens het oudste vakwerkgebouw van Twente kunnen zijn.”

 

Toen in september 2018 werd begonnen met de zorgvuldige demontage van het Spookhuis in Hertme was er al veel bekend over de geschiedenis van het gebouw. Het pand was gebruikt als schuilkerk, omdat de katholieken zich niet veilig voelden in de tijd dat de reformatie zich in Nederland voltrok. Een periode die begon met het spijkeren van 95 stellingen op de slotkerk in Wittenberg op 31 oktober 1517.

 

Officieel heet het Rijksmonument ’t Oude Groothuys. De naam Spookhuis dateert uit de periode dat er heimelijk katholieke diensten werden gehouden en men met witte lakens probeerde deze illegale diensten te verstoren. Een ander verhaal legt diezelfde witte lakens om de schouders van de katholieken, die op deze manier pottenkijkers wilden weren.

 

Later is het Spookhuis onder meer in gebruik geweest als woonhuis en als stal en tenslotte werd het verwaarloosd. Het was dan ook een ruïne die moest worden verplaatst.

 

Verplaatsing en restauratie

Na veel overleg en het vinden van de financiële middelen en een goede plek werd er begonnen met het verplaatsen en restaureren. Steen voor steen werd het gebouw gedemonteerd en de gebinten werden gesteund met een steigerconstructie om instorten te voorkomen. Op de nieuwe plek achter het openluchttheater in Hertme was inmiddels een fundament gestort. Daarop moest het gebinte herplaatst worden. Omdat de onderkanten vrij rot waren werden daar schijven vanaf gehaald. Gelukkig, naar later zou blijken, werden die bewaard. Ondertussen is men aan de buitenzijde grotendeels klaar met de bouw. Alleen een op de foto niet zichtbare muur moet nog worden opgemetseld. Na in het hele land naar de juiste stenen te hebben gezocht, bleek uiteindelijk een boerderij in het buitengebied van Saasveld die gesloopt werd de juiste maat en kleur stenen te hebben.

 

Boomtijdkundig onderzoek

Behalve de plakken die aan de onderzijde van het gebinte waren afgezaagd werden er ook boormonsters uit het gebinte genomen (foto). Omdat men inmiddels een databank heeft van de dikte van jaarringen die teruggaat tot het jaar 1120, kan men nagaan wanneer hout is gezaagd. Indertijd werd hout alleen gezaagd wanneer het nodig was en niet lang van tevoren. Uit het boomtijdkundig (dendrochronologisch) onderzoek trok men de volgende conclusie:

 

“Het onderzoek is erin geslaagd voor een groot deel van de monsters een datering te vinden. Hieruit blijkt dat het om een samenhangende partij hout gaat die in de herfst/winter van 1580/81 gekapt is. Een aantal elementen is uit dezelfde boom afkomstig. In één geval zijn drie gebintstijlen en een deurstijl uit één boom gehaald. Voor de elementen die uit dezelfde boom afkomstig zijn, kan hetzelfde kapinterval aangehouden worden. De boerderij is vermoedelijk in (of eventueel kort na) 1581 gebouwd.”

 

Uit dit onderzoek blijkt overigens ook dat het niet erg waarschijnlijk is dat het verhaal dat het Spookhuis al eerder werd verplaatst klopt. De gebinten zijn daarvoor te uniform. Het was dus aan de Lodieklanden dat in 1581 begonnen werd met de bouw van het huis met zoveel geschiedenis. (HvR/AJ)

 

© BorneBoeit. Op onze artikelen en beeldmateriaal rust copyright.
Voor meer informatie raadpleeg de spelregels.

Deel
De link is gekopieerd naar het klembord!
reageren op deze pagina
Maria van der Aa-Homan — 07 mei 2019
Ik heb er goede herinneringen aan. Heb er vaak gespeeld met Josine van "Groots" . Leuk om iets over de geschiedenis te lezen en mooi dat dit " Tiilehoes" bewaard blijft. Het Spookhoes werd zo door de fam. Meijer genoemd. Succes met alles.

Hartelijke groeten,
Maria
Hans Gloerich — 07 mei 2019
Geweldig dat het ‘spookhuis’ van Hertme is behouden en dat er een gedegen dendrologisch onderzoek heeft plaatsgevonden. Deze schuilkerk was belangrijk voor de katholieken in de periode van ongeveer 1680 tot 1785, toen de schuurkerk aan de Koppelsbrink mocht worden gebouwd. Een van de priesters die de erediensten in het spookhuis heeft verzorgd was de Bornse pastoor Gerard Potcamp. Dat moet geweest zijn na zijn priesterwijding in 1668 tot aan het einde van de inval van de bisschop van Münster in 1674. In 1705 is Potcamp benoemd tot apostolisch vicaris, een functie vergelijkbaar met die van de aartsbisschop van Utrecht. Maar een fatsoenlijke kerk heeft hij zijn leven lang niet gehad. In 1674 week hij noodgedwongen uit naar een schuurkerk bij Alstätte en vandaar in 1680 naar een boerenschuur bij Lingen, waar hij tot enkele maanden voor zijn dood de katholieken in het graafschap Lingen bijstond.

Nieuwe fase voor Méér Muziek in de Klas

Sinds enkele jaren wordt er in Borne keihard gewerkt aan het geven van nieuwe impulsen aan het...
18-03-2024

Het geheim van de kimono

Acht maanden lang vind je ‘een beetje Japan in Borne’. In het museum Bussemakerhuis,...
09-03-2024

Borne-Nu op de bres voor Koetshuisje

In de voorliggende plannen voor het Huis van Borne is geen plaats meer voor exposities in het...
06-03-2024

NEO verliest van Achilles’12

Achilles’12 startte zaterdagavond sterk in Hengelo en kreeg in de eerste minuten al een...
19-02-2024

Liefde voor het landschap

De schilder Gertjan Scholte-Albers houdt van het buitenleven. Zijn waarnemingen van het Gronings...
16-02-2024

Jong muzikaal viertal organiseert ‘lekker’ feest

De een studeert MBO-podium/evenementen, de ander HBO-rechten en de derde en vierde specialiseren...
08-02-2024