De Sterallures van Spanjaard

Sinds kort is de inventarisatie van het bedrijfsarchief van textielfabriek Spanjaard voltooid. Projectarchivaris Gerjan Hulsegge werkte een half jaar lang aan het catalogiseren van meer dan duizend archiefstukken uit de periode 1821–1980. “Een heel bijzonder archief,” vertelt hij enthousiast. “Het gaat veel verder dan financiële cijfers, notulen en verslagen.” Tussen de dozen vond hij foto’s, films, personeelsinformatie, stukken over huisvesting én over de familie Spanjaard zelf. Samen vormen ze dertig strekkende meter Bornse historie over een fabriek die decennialang – in meerdere opzichten – allesbepalend was voor het dorp.
 

Die rijkdom aan materiaal inspireerde het Bussemakerhuis tot een nieuwe tentoonstelling, die op zaterdag werd geopend, door wethouder Michael Geerdink (foto boven). Conservator Wilma Witteman geeft eerlijk toe dat haar eerste reactie wat lauw was. “Ik dacht: wat valt er nog te vertellen over Spanjaard? We hebben hier al de Spanjaardkamer permanent ingericht. Maar toen begon het toch te borrelen.”

Ciderella, Kenmore en Teddy
En als het borrelt bij Witteman, dan volgen passie, creativiteit en bevlogenheid vanzelf. Ze raakte gefascineerd door de laatste fase van de fabriek — vanaf ongeveer 1950 — toen merken als Kenmore, Cinderella en Teddy furore maakten. “Na de pensionering van de laatste Spanjaard besloot het management te moderniseren: hoogwaardig textiel, sterke merken en vooral… veel reclame.”
 

Uitgepakt met marketing en reclame

Voor een sector die traditioneel business-to-business werkte, was dat een opmerkelijke koers. “Merk en imago werden doorslaggevend,” vertelt Attie Schipper van reclamebureau De Lijn. “Voor Spanjaard was reclame geen sluitpost, maar een strategisch instrument.” En dat werd zichtbaar: reclamebureau Lintas, destijds het machtigste bureau van Nederland, werd ingeschakeld en haalde prominente namen als Mies Bouwman en Martine Bijl aan boord. Niets was te gek. Er waren bioscoopdia’s met de naam van de plaatselijke winkelier, promotiesingles bij huishoudtextiel – en meer! Spanjaard liet zien hoe verrassend en vernieuwend marketing kon zijn.
 

Schipper: “Het mocht wat kosten: twee miljoen gulden per jaar, een astronomisch bedrag in die tijd. Maar het werkte. Dankzij die investeringen hield Spanjaard het langer vol dan veel andere textielbedrijven.” De merken Kenmore en Cinderella bestaan zelfs nog steeds, al worden ze allang niet meer in Nederland geproduceerd. Want ook Spanjaard moest uiteindelijk het onderspit delven tegen de lage-lonenlanden.
 

Expositie van 19 oktober tot 15 maart

Met de tentoonstelling De Sterallures van Spanjaard brengt het Bussemakerhuis dit rijke erfgoed opnieuw tot leven. Bezoekers zien producten, foto’s, reclamecampagnes en persoonlijke verhalen van oud-medewerkers. Spanjaard blijkt daarmee veel meer dan een Bornse fabriek: het was ook een pionier in de wereld van Nederlandse reclame en vormgeving.
 

De Sterallures van Spanjaard is te zien van 19 oktober 2025 t/m 15 maart 2026 in Museum Bussemakerhuis. (AJ)