De harmonie gaat nooit verloren

Je moet er minstens vijftiger voor zijn, maar dan denk je bij het lezen van bovenstaande titel ook meteen aan Tom Manders alias Dorus, de droefgeestige komiek van de zestiger en zeventiger jaren uit de vorige eeuw, die onvergetelijk ‘De Harmonie van Krommenie’ bezong.

Bijna niks zo eigens als de plaatselijke harmonie of fanfare. ’De muziek’ was vroeger de spil van dorp of stad, een deel van ons culturele erfgoed dat sterk in de samenleving is verankerd. Was, want een muzikale rondgang in marstempo of het brengen van een serenade waarvoor het hele dorp uitliep is al lang uit het straatbeeld verdwenen, evenals de muziektent. Het harmonieorkest is voortgekomen uit de militaire orkesten die een functie hadden (en hebben) om ceremonies muzikaal te begeleiden en dateert van ongeveer 1870. Een tijd waarin ook vele fabrieksorkesten het levenslicht zagen als ontspanningsmogelijkheid voor de arbeiders in de fabrieken. Het verschil met een fanfare is dat een harmonie een bredere orkestbezetting heeft door toevoeging van houtblazers (klarinetten).

In de kerkdorpen Bornerbroek en Hertme bliezen (en blazen) respectievelijk de fanfare St. Caecilia (1915) en St. Gregorius (1922 - zie ook kader) hun partijtje mee en had het Alberti gymnasium van de Paters Carmelieten in Zenderen zijn eigen harmonieorkest (ca.1900). De oprichting van een stabiele muziekvereniging in de kern Borne verliep aanvankelijk minder crescendo. Een terugblik.

Leo Harmonie 

De Leo Harmonie, vernoemd naar de toenmalige paus Leo XIII, was het eerste blaasorkest van Borne, opgericht omstreeks 1894 en is ontstaan uit leden van R.K. Werkliedenvereniging St. Joseph, de R.K. toneel- en zangvereniging ‘Concordia’ (=eendracht) en de R.K. spaarbankvereniging ‘Sparen is zich zelf bewaren’. Het orkest repeteerde in het St. Jozefgebouw, maar over verdere activiteiten is weinig bekend. Op 16 augustus 1900 verzorgde de harmonie, onder leiding van Nol ten Dam, de muzikale omlijsting bij het zilveren priesterfeest van pastoor Velthuysen in Hertme. Bij gebrek aan baten werd het muzikale gezelschap in 1903 opgeheven.

Eensgezindheid

Na opheffing kocht een tiental muzikanten een deel van het instrumentarium en richtten een jaar later een nieuwe vereniging op; ‘’Eensgezindheid’. De statuten van het orkest werden gepubliceerd in de Staatscourant van september 1905. Doelstelling: het spelen op bruiloften en partijen.

Ons Genoegen

Het ging Nederland, economisch gezien, niet voor de wind in het begin van de 20e eeuw. Van welvaart was geen sprake en de werkeloosheid was groot. Het was een periode van hard werken en lange dagen, vaak met alleen de zondag als rustdag. Het was dan ook niet verwonderlijk dat burgers op zoek gingen naar ’verpozing’. Jakob Spanjaard begreep het belang van een goede vrijetijdsbesteding voor zijn arbeiders en richtte in 1896 de harmonie ‘Ons Genoegen’ op. Hij financierde de aanschaf van het instrumentarium en bladmuziek. Hij werd erevoorzitter en jaarlijks geëerd met een serenade. Ter verbetering van het spelpeil schreef het orkest zich in voor diverse concoursen in het land, onder andere in De Lutte, Bussum, Zeist en Rotterdam. Het won, onder leiding van E. Geels en uitkomend in de 2e afdeling, diverse eerste en tweede prijzen.

Bornsche Harmonie

In 1908 werden op initiatief van Jacob Spanjaard de harmonie ‘Eensgezindheid’, dat een sluimerend bestaan leidde, en ‘Ons Genoegen’ samengevoegd tot één vereniging onder de naam ‘Bornsche Harmonie’. Aan een lidmaatschap werden voorwaarden gesteld. Zo berichtte dagblad De Telegraaf in 1908 over een zeer vermakelijk artikel uit het nieuwe huishoudelijke reglement van de vereniging; “t werkend lidmaatschap van andere muziekgezelschappen of voetbalclubs is onvereenigbaar met ‘t werkend lidmaatschap onzer harmonievereeniging”. Kennelijk geen belemmering om de statuten bij Koninklijk Besluit goed te keuren.

Tussen 1909 en 1913 ging het orkest op concoursen de competitie aan met andere orkesten en promoveerde uiteindelijk in Apeldoorn onder leiding van E. Geels naar de afdeling Uitmuntendheid. De harmonie werd gevraagd praktisch alle evenementen en feestelijkheden in het dorp muzikaal te ondersteunen. Als dank daarvoor werd het orkest/gezelschap op 12 juli 1914, tijdens een concert op de Markt, namens de burgerij een vaandel aangeboden. Jacob Spanjaard sprak woorden van dank voor zoveel support en sprak tevens de hoop uit dat de harmonie nog een lang leven beschoren mocht zijn. Dat zou anders uitpakken.

Trammelant

De verzuiling had grote invloed op het dagelijks leven in Nederland. De maatschappij was opgedeeld op grond van geloofsovertuiging en/of opvattingen. De invloed van de verzuiling deed zich ook gelden in Borne. Toen op initiatief van pastoor Elskamp de katholieken in het dorp op 23 augustus 1921 hun eigen harmonie oprichtten en de katholieke muzikanten van Spanjaards harmonie niet anders konden dan naar de concurrent overstappen, pikte Spanjaard dat niet. De Bornse Harmonie werd opgeheven, iedereen diende zijn instrument in te leveren. Het instrumentarium belandde vervolgens op de rommelzolder van Spanjaards villa aan de Stationsstraat. Het orkest maakte in 1926 een doorstart en is uitgegroeid tot de bloeiende vereniging van nu.

St. Stephanus Harmonie

Het nieuwe muzikale gezelschap kreeg de naam St. Stephanus Harmonie, naar de eerste martelaar van het christendom. Pastoor Elskamp was beschermheer. Het eerste openbare optreden vond plaats op 14 mei 1922 in de tuin van het St.Jozefgebouw, de thuisbasis. Het orkest, 26 blazers en 2 slagwerkers sterk, stond onder leiding van Toon Borghuis. Hij werd in 1928 opgevolgd door C. Joh. (Chris) Langefeld, een bekende en vakbekwame dirigent uit Twente, in 1953 tevens oprichter van de Algemene Bornse muziekschool, waarvan hij tot 1968 ook directeur was.

Onder zijn leiding steeg in de loop der jaren het muzikale niveau van de harmonie. Via deelname aan verschillende concoursen promoveerden de muzikanten van de vierde naar de Vaandelafdeling, de hoogst haalbare afdeling in de amateuristische muziekbeoefening. Niet alleen om het kwalitatieve peil te laten meten door een jury, maar ook voor de eer van Borne.

In 1969 waren er plannen om de St. Stephanusharmonie en de Bornse Harmonie te laten fuseren tot één orkest om verder samen muziek te maken als het Stedelijk Orkest Borne. Onder deze naam maakte alleen St. Stephanus de overstap. Naast het geluid van de harmonie en fanfare klinkt inmiddels ook de koperen sound van de Euregio Brassband in Borne, de enige in Twente.

In de loop der jaren hebben de repertoire- en kledingkeuze van verenigingen alsmede de invulling van optredens het imago van de blaasmuziek verbeterd. Blaasmuziek is veel meer geworden dan hoempa alleen (HN)

Bij de foto's (van boven naar beneden): 1. Stephanus Harmonie, links van pastoor Elskamp zit dirigent Johan Langeveld 2. Leo Harmonie o.l.v. Nol ten Dam 3. Bornsche Harmonie 4. St. Gregorius

Bron: “Kent u ze nog... de Bornsen”, G.P. ter Braak, 1981; “Borne in oude ansichten, G.P. ter Braak, 1979; Bornse Harmonie; Stedelijk Orkest Borne; St. Gregorius; Twentsche Courant.