Verbonden door de oorlog

De bewoners van Midden-Limburg moesten begin 1945 evacueren en iedereen moest vertrekken. In overvolle treinen, onderweg belaagd door geallieerde vliegtuigen. Twee transporten stopten tijdelijk in Borne; op 8 en 9 februari 1945. Een terugblik, precies 76 jaar na dato…

Na hun onstuimige opmars door Noord-Frankrijk en België bereikten de geallieerde strijdkrachten begin september 1944 de Nederlandse zuidgrens. Het zuiden van Limburg werd bevrijd. Na zware gevechten trokken de Duitsers zich terug achter de Maas. Venlo gaven ze niet prijs evenals Roermond. De hele winter 1944/1945 bleef de Maas in Midden- en Noord-Limburg de frontlijn. In een smalle strook ten oosten ervan, maakte de burgerbevolking afschuwelijke maanden door en werd gedwongen te evacueren met achterlating van have en goed.

Veel doden en gewonden

Gedwongen omdat bijna niemand vrijwillig wilde, de bevrijding was nabij! In barre winterse weersomstandigheden gingen mensen in een lange rij lopende op weg. Bagage werd gedragen of op een slee meegevoerd. Tussen 24 januari en 23 februari 1945 evacueerden ongeveer dertigduizend Limburgers via de Duitse plaatsen Brüggen en Waldniel in tenminste zestien treintransporten naar de drie noordelijke provincies. Onder erbarmelijke omstandigheden. Er waren vrijwel alleen veewagons beschikbaar.

Deze zitten zo vol dat iedereen moet staan, ook zwangere vrouwen en bejaarden. Het dunne laagje stro op de vloer helpt niet om warm te blijven en veel mensen lopen dan ook bevriezingsverschijnselen op. Niemand weet wanneer de treinen zullen vertrekken en waar ze naartoe gaan. Ze maken lange omwegen door Duitsland en worden dan beschoten door geallieerde vliegtuigen, die denken met Duitse treinen van doen te hebben. Veel doden en gewonden zijn het gevolg. Regelmatig wordt er gestopt. Tijdens deze pauzes moeten de mensen meestal in de trein blijven en zich redden met het eten en drinken dat ze bij zich hebben.

Op 8 en 9 februari stroomde de Bornse bevolking massaal naar het station om hulp te verlenen, toen zo’n transport op doorreis naar het noorden er stopte om even te pauzeren. De heer Geraedts uit Swalmen zat in één van die treinen, de meest vreselijke reis van z’n leven.

Een kleine samenvatting uit zijn relaas: “We gingen verder richting Hengelo en in Borne werd gestopt, daar bleef de trein staan. Toen we uit de trein kwamen, wij zagen eruit als schooiers, ongewassen en ongeschoren, stonden de inwoners van Borne langs de rails. Zij vroegen ons om met hen mee te gaan, hier kon men zich wassen en men kreeg fatsoenlijk eten, iets wat de meesten in maanden niet meer hadden gehad. Als men zoiets meemaakt en ervaart, ziet men, dat de mensen, die toch al viereneenhalf jaar in armoede hadden geleefd, spontaan konden delen met anderen, die nog minder hadden. Na dit onthaal konden we uitrusten. Tegen de avond werden wij door de inwoners van Borne weer naar de trein begeleid en men wenste ons een goede reis. Na een nacht reizen kwamen we ’s morgens in Leeuwarden aan.”

Het waardevolle dagboek van de heer A Dubbeldam, hulpprediker en godsdienstonderwijzer in Borne, geeft een interessant inkijkje in die turbulente dagen.

“8 en 9 Februari - Dagen, die we niet licht zullen vergeten. Beide dagen stopte er namelijk een lange vluchtelingentrein. Het zijn mensen uit Roermond en omgeving, die in de frontlinie kwamen te liggen en moesten vluchten. Via Duitse steden kwamen de treinen over Oldenzaal naar hier. Vier dagen waren deze mensen, die uit hun huizen waren verjaagd, onderweg geweest, op bevel der Duitsers, zo goed als alles verlatende, nadat ze hun vee op aangewezen plaatsen hadden moeten brengen. In elke trein bevinden zich ongeveer 3.000 mensen, voor ‘t grootste deel in veewagons, in groepen van 50 tot 80 personen. Er werden zelfs kinderen geboren onderweg.

Heel de bevolking van ons dorp loopt uit om deze lieden te onthalen. De trein blijft tot het donker staan en ieder neemt een aantal mensen mee naar huis. En overal wordt er gekookt en gebakken, de bakkers geven brood zonder bon en zelfs zonder bijbetaling, de melkfabriek deelt melk en pap uit. En ieder beijvert zich om de stumperds te onthalen. We horen ijselijke verhalen over de wandaden, Duitse troepen, en over de beschietingen van de trein door Engelse vliegeniers, die van bovenaf de aard van de transporten niet onderkennen kunnen. ’s Avonds vertrekt de trein naar Friesland, waar de mensen worden ondergebracht in de dorpen, totdat ze na afloop van de oorlog kunnen terugkeren. De volgende dag komt er weer een transport. Deze mensen verkeren in nog ellendiger toestand door de vele beschietingen… er zijn 15 doden uitgeladen en in verschillende plaatsen gewonden achtergelaten. In geen 14 dagen hebben ze warm kunnen eten door ‘t verblijf in de schuilkelders. Ze kunnen aan de overzijde van de Maas de Engelsen zien, zo dicht bij de bevrijding en toch nog weg te moeten.

Een gewond meisje in ons noodziekenhuis vertelt mij, dat haar moeder omkwam en een zusje in een Duits ziekenhuis achterbleef, de rest van het gezin moest naar Friesland. Ook dit transport werd mild onthaald. Wij hebben een echtpaar met 5 kinderen, een keuterboertje uit Swalmen. Hoe heerlijk smullen ze van het eten dat mijn vrouw heeft klaargemaakt. Hoe knappen ze op, als ze zich eens fris kunnen wassen. Hoewel het verboden is, zien een paar honderd mensen uit deze trein kans om in Borne achter te blijven tot aan de bevrijding.”

De meeste evacuees zijn langer dan 3 maanden van huis. De reis en het verblijf leverde veel vriendschappen op. (HN)

Bron: Niod; ‘In Verdrukking, Verzet en Vrijheid’, H. Noordhuis, G.P. ter Braak, F.M.S.Kienhuis, Hengelo,1990. Foto’s: Werkgroep geschiedenis Milieu- en Heemkundevereniging Swalmen.

Foto's: 1. Evacués uit Swalmen op weg naar het station in Brüggen (Dld), een barre tocht van 18 km 2. Op transport naar het noorden. Plotselinge evacuatie van duizenden mensen (hier omgeving Roermond) drie maanden voor de bevrijding. 3. Dankbetuiging burgemeester van Swalmen