De nukken van Wodan en Pluvius

Nederland levert al eeuwen een strijd tegen de elementen. De geschiedenis van Nederland staat er vol mee. Het samenspel van temperatuur, neerslag, wind, bewolking en luchtdruk bepaalt het weerbeeld in ons land. Nu en in het verleden. Het klimaat verandert. Dat deed het altijd al en dat doet het in onze tijd ook. Opmerkelijk is de snelheid waarmee het gebeurt. De temperaturen lopen op en daarmee stijgt de zeespiegel, smelten de ijskappen, worden stormen heviger en veranderen neerslagpatronen.

De vraag is of dat de schuld is van menselijk handelen. ‘Nee’, zeggen klimaatsceptici, het klimaat verandert niet door CO2 uitstoot en al helemaal niet door menselijk handelen. Een opvatting die zeer tegen het zere been is van diegenen die vinden dat de klimaatcrisis geen sciencefiction verhaal is en maatregelen dringend noodzakelijk zijn, en wel nu. Hoe zat het vroeger met de weersgesteldheid in ons dorp?

Cycloon

Twee jaar na de cycloon van Borculo in 1925 werd, voor zover bekend, Borne getroffen door een van de zwaarste stormrampen ooit, ook wel bekend als de vergeten cycloon. Het beheerste dagen het nationale nieuws. Het noodweer trok in de namiddag en vroege avond van 1 juni 1927 van zuidwest naar noordoost over de Achterhoek en Twente. Ooggetuigen zagen de windhoos naderen die zich als een rookkolom, met naar boven een trechtervorm, met sprongen voortbewoog. Om half vier werd het angstig donker, weldra volgde een hevige stormwind, met felle regen en hagelbuien. Men zag stukken ijs op velden en akkers vallen.

Het spoor van vernielingen trok over Borne naar het Tusveld in Bornerbroek, naar Zenderen en vervolgens richting Tubbergen en de Duitse grens. Boerderijen en huizen werden vernield of liepen forse schade op. Veel daken werden weggeslagen. Percelen bos werden als luciferhoutjes omgeblazen, vooral het Nijreesbos en Twickel werden getroffen. De Bornse Courant schrijft op 4 juni 1927: ‘Waar eens bosschen waren is thans een open en kale vlakte. Overal liggen meubels, houtwerk en pannen verspreid, we zagen een stoel die honderden meters ver uit een woning was gezeild bovenop een landhek, tot een zitje noodend om een overzicht te krijgen’.

Volgens een treinreiziger is de cycloon om half vijf bij wachtpost 7 langs de spoorlijn Almelo-Zenderen geraasd. De blokhuiswachter en zijn vrouw bleven ternauwernood ongedeerd. De wachtpost was zwaargehavend. Het weggeslagen en zwaar beschadigde dak lag twintig meter verder. De seintoestellen waren beschadigd en ontregeld. Het spoorwegverkeer is enige tijd gestremd geweest. De ramp kostte 10 mensenlevens en er vielen in totaal 150 gewonden, waaronder enkele in Borne. Een gehouden collecte voor de slachtoffers van de ramp bracht f 4.320,05 op.

Wateroverlast

De zee vormt tegenwoordig een minder grote bedreiging dan de grote rivieren. De recente wateroverlast in Limburg, België en Duitsland heeft alles te maken met hoogwater in de rivieren door langdurige regenval. Ook hevige regenval alleen, kan in een korte periode voor aanzienlijke problemen zorgen. Bijna alle gebeurtenissen in de watergeschiedenis van Nederland hebben te maken met de strijd tegen het wassende water. Daar kreeg Borne ook mee te kampen.

In 1872 leidde overvloedige regenval tot ernstige wateroverlast. Een groot deel van het buitengebied was overstroomd. Een sfeertekening uit een krant: ‘De wegen om en bij Borne, vooral naar het spoor en de fabrieken laten veel te wensen over. Het is treurig om te zien hoe het fabrieksvolk door de modder moet baggeren en onmogelijk droge voeten kan houden, daarbij komt het ontbreken van een goede verlichting leidt tot gevaarlijke situaties. Men roept de gezondheids-commissie op om bij het gemeentebestuur aan de bel te trekken op verbetering van wegen, een betere waterafvoer en het plaatsen van enkele lantaarns’.

In 1918 is de overlast nog erger. ‘De wegen naar Hemmelhorst, Hertme en Weerselo waren volledig overstroomd, tot afstanden van een kwartier gaans en niet te doorwaarden. Post wordt via omwegen naar Hertme gebracht. Veel boerderijen zijn door water omgeven. Gekapt hout en reeds gestrooide mest drijven weg. In kalkbakken en op primitieve vlotten ziet men jongens rondvaren. In het dorp tussen de school en de fabriek van Hulshoff Pol staat eveneens alles blank’. (gebied om oude NH kerk, red.)

In 1919 eenzelfde beeld. Als gevolg van overvloedige regenval en onvoldoende waterafvoer is Borne getuige van grote wateroverlast. Wie per trein langs Borne kwam, zag, voor zover het oog kon reiken, alleen maar ondergelopen weilanden. Een krant kopte: ‘Het is alles water wat men bij Borne ziet’. En ook nu weer werd veel schade toegebracht aan landerijen en weilanden omdat er geen mogelijkheden waren om het water op natuurlijke wijze te lozen. De schade aan gewassen was groot.

In termen van schade was 1926 het jaar van een van de meest catastrofale overstromingen van de twintigste eeuw. Als gevolg van overvloedige regenval in combinatie met smeltwater bereikten zowel de Rijn als de Maas de hoogste stand ooit. Een dijkdoorbraak zorgde voor overstroming van het land van Maas en Waal. In de dagen erna kregen grote delen van het rivierengebied en vertakkingen daarvan met het water te kampen. Een deel van het centrum kwam onder water te staan toen de Bornsche Beek, die toen nog door het dorp liep, overstroomde. Bewoners van de Morseltdijk en de Woolderweg konden hun huizen alleen per houten loopbrug bereiken. Een lokaal ingestelde ‘Steuncommissie watersnood’ organiseerde een collecte voor de getroffenen. Resultaat f 3.093,12 1⁄2 cent.

De Regge 

De bochtige Regge, van belang voor de verbinding met Zwolle en Kampen, is een regenrivier die vroeger al het water opving van het gewest Twente. In de winter werd soms zoveel water aangevoerd dat er constant uitgestrekte gebieden onder water stonden, met name in Bornerbroek en in het stroomgebied van de Bornsche Beek. Dat verbeterde na kanalisatie en stuwing van de rivier. Boeren en ingelanden hebben jarenlang gesteggeld met Waterschap De Regge, verantwoordelijk voor het waterbeheer in het gebied, over verbetering van de waterafvoer en vergoeding van geleden schade.

Klimaat in je straat

De gevolgen van klimaatverandering beginnen we steeds meer te voelen. Onze straten staan vaker blank en dat zorgt voor de nodige wateroverlast, omhoogkomende putdeksels, kelders en tunnels die vollopen. Dat ondervindt ook de brandweer, die door de stijging van het aantal gevallen storm- en wateroverlast vaker in actie moet komen. Waar moeten we met al dat hemelwater naartoe? De gemeente werkt aan de optimalisatie en verbetering van het rioleringsnetwerk en aan ondergrondse waterbuffering voor opvang van overtollig regenwater. De wijk Wensink-Zuid wordt klimaat adaptief gerenoveerd om aan wateroverlast in de toekomst het hoofd te kunnen bieden.

Maar het klimaatprobleem vraagt ook veel van inwoners zelf, want hoe groot de problemen straks worden, zal mede afhangen van ons handelen. Het recente rapport van het VN-klimaatpanel IPCC drukt ons wat dat betreft met de neus op de feiten. (HN)

Bij de foto's, van boven naar beneden: Bekenhorsttunnel (2017), Cycloonschade Borne/Bornerbroek (1927), Postbode B.J. Leuverink aan de Hemmelhorst (1926), Woolderweg (1926) en een Wadi in de Bornsche Maten (2021)

Bron: Wikipedia; gemeente Borne; De vergeten cycloon, R.J.J. Platenkamp; Bornse Courant; Delpher. Foto’s: gemeentearchief; Heemkundevereniging Borne, BorneBoeit