Vorstelijke bezoeken aan Borne

Het oranjegevoel in Borne kennen we vooral van activiteiten op Koningsdag, morgen is het centrum in ons dorp weer het decor van de rommelmarkt, andere festiviteiten en veel gezelligheid. De Oranjefeesten aan het einde van de negentiende eeuw liepen parallel met de levens van het vorstenhuis; elk lid van het Koninklijk Huis had zijn of haar eigen volksfeest, namelijk Koningsdag, Koninginnedag en Prinsessendag. De laatste ontstond als een kinderfeest ter ere van de geboorte van Wilhelmina op 31 augustus 1880. Dat kinderfeestje veranderde in Koninginnedag toen ze in 1898 Koningin werd, een traditie die pas ten einde kwam toen in 2014 Koning Willem-Alexander aantrad. Een terugblik...

Het begin van de feestelijkheden lag medio negentiende eeuw, de verjaardagen van Koning Willem II en III, een voortzetting van de viering van ‘Waterloo-dag’ op 18 juni, een bid- en dankdag, herinnerend aan de veldslag in 1815 waarin Napoleon werd verslagen, het begin van het Koninkrijk der Nederlanden. De festiviteiten beperkten zich niet alleen tot verjaardagen, maar ook bij gebeurtenissen als huwelijken, kroningsfeesten en regeringsjubilea kwam het oranjegevoel, het verlangen naar saamhorigheid, tot uiting. Deze werden aanvankelijk vooral in de grote steden gevierd met kerkdiensten en parades met de nadruk op ceremonieel vertoon.

In 1949 verhuisde Koninginnedag van 31 augustus naar 30 april door het aantreden van Koningin Juliana. Zij wilde de feestdag net als haar moeder op haar verjaardag vieren. In een lang defilé kwamen Nederlanders massaal naar Soestdijk om bloemen en geschenken te overhandigen. Die invulling wijzigde onder Koningin Beatrix, zij koos ervoor om de mensen op te zoeken, een gewoonte die nog meer vorm kreeg tijdens de huidige viering van Koningsdag.

In Borne werden feestelijkheden rond het Koninklijk Huis vroeger telkens door een gelegenheidscomité georganiseerd, pas vanaf 1928 is er sprake van een permanent Oranjecomité, ir. Johan Spanjaard was de eerste voorzitter. Vijf Oranjes zijn in het verleden met de nodige egards in ons dorp ontvangen, bejubeld en toegezongen.

Koning Willem II

Koning Willem II was de eerste die voet op Bornse bodem zette. Net als nu werden koninklijke bezoeken van tevoren aangekondigd. De Overijsselsche Courant pakte op 28 mei 1842 uit met een extra uitgave, een feestelijk nummer geheel gewijd aan het bezoek dat Koning Willem II - ‘Hoogstdezelve’ - (aanduiding voor een vorstelijk persoon) - van 18 tot 21 mei aan Overijssel zou brengen. In het verslag van het bezoek werd in die krant het volgende over Borne opgetekend:

'Op den 24sten Mei 1842 vertrok Zijner Majesteit om half negen ure over Borne en Hengelo naar Enschede. Te Borne en Hengelo waren erepoorten opgerigt, de huizen met groen en vlaggen versierd, en eene juichende menigte op de been, om den beminden Vorst te aanschouwen. Van beide gemeenten kwamen eerewachten te paard den Koning vergezellen, gelijk zulks ook het geval was bij het passeren van een gedeelte van de gemeente Lonneker. Op eerstgenoemde plaats, Borne namelijk, wier eerewacht uit niet minder dan zestig ingezetenen bestond, vertoefde Z.M eene poos in de kom der gemeente, alwaar Hij door het muziekgezelschap met de volksliederen ontvangen en door het gemeentebestuur begroet werd, aan welks hoofd de sedert 54 jaren den lande gediend hebbende burgemeester stond.' (W.C. Lantman).

In een apart berichtje wordt nog gemeld dat de heren F. Dikkers en J.B. Schoemaker de commandanten zijn geweest van de erewachten te paard. Opvallend was volgens de krant het enorme enthousiasme, waarmee de Koning overal ontvangen werd en gaf daar als reden voor dat Willem de II alom werd bewonderd als bestrijder en bevrijder van Napoleon.

Koning Willem III

Tijdens het bezoek van Koning Willem III aan Overijssel in 1862, vertoefde de vorst op 30 april ook enige tijd in Borne. Hij was om half tien per rijtuig vertrokken van kasteel Twickel en het gezelschap reed via Hengelo naar Borne. Aan de gemeentegrens bij de Welemansbrug werd de koninklijke stoet opgewacht door een erewacht van 16 ruiters onder aanvoering van Toon Schoemaker en Bram ten Cate. Ze flankeerden het koninklijke rijtuig onder grote belangstelling richting het met erepoorten en vlaggen versierde centrum. Op de Markt werd Zijne Majesteit welkom geheten door burgemeester Van Cleeff. Daarna heeft de Koning zich korte tijd opgehouden in het gemeentehuis, waar enkele notabelen aan hem werden voorgesteld.

Vervolgens bracht de Koning een verassingsbezoek aan de ijzergieterij annex machinereparatiewerkplaats Stork, Meyling & Co. aan de Oude Almeloseweg, de in 1859 opgerichte voorloper van de huidige Stork Koninklijke Machinefabriek in Hengelo. In de fabriek werd ter ere van Zijne Majesteit een stuk gegoten met het opschrift ‘Leve de Koning’. De overlevering wil dat bij het gietwerk brand is ontstaan en de Koning zelf heeft meegeholpen om deze te blussen. De plaatselijk correspondent van de Twentsche Courant maakte er geen gewag van in zijn bijdrage van 2 mei 1862:

'Borne, 30 april. Heden was ons dorp heerlijk versierd met onderscheidene eerebogen, vlaggen enz. welke tegen de komst van Z.M. den Koning gereed waren gemaakt. Omstreeks negen uur reed de eerewacht, onder het bevel van de heeren A.H. Schoemaker en A. ten Cate, vergezeld van vele ruiters uit de omliggende buurtschappen den Hengeloschen straatweg op om Z.M aftehalen, tegen half elf ure kwam de stoet in het dorp en hield voor de eerepoort op de markt stil waar Z.M door het gemeente bestuur opgewacht en door den Heer Burgemeester verwelkomd werd. Daarna nam Z.M. de ijzergieterij van de Heeren Stork en Meijling in oogenschouw, waar in HD. tegenwoordigheid eenige voorwerpen, alsmede een stuk hetwelk prijkte met de letters: Leve de Koning gegoten werden. Dit afgeloopen zijnde zette Z.M., vergezeld van de ruiters, de reis naar Almelo voort.' 

Koningin-Regentes Emma en Koningin Wilhelmina

Toen Koning Willem III in 1890 stierf, was zijn enige dochter Wilhelmina nog te jong om te regeren. Koningin Emma nam daarom als regentes tot 1898 het bewind voor haar dochter tot haar achttiende verjaardag waar. Samen brachten ze een bezoek aan Overijssel van 2 t/m 4 september 1895. Op de terugreis van Enschede naar Zwolle op 4 september zou kort in Borne worden gestopt. Dat stond niet in het officiële programma, maar de burgemeester werd ’s morgens van deze heugelijke tijding op de hoogte gebracht, hetgeen een ware oranjekoorts tot gevolg had in ons dorp. Een correspondent van de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant berichtte er over:

'Te ongeveer 4 uren namen H.H.M.M. de terugreis naar Zwolle aan en hielden nu enige oogenblikken te Borne stil. Eene groote vreugde verwekte onder ingezetenen de tijding, dat H.H.M.M. alhier woensdag na den middag eene minuut oponthoud zouden hebben. Onmiddellijk nam de burgemeester de noodige maatregelen om het station van gemeentewege op eene passende wijze te doen versieren, en togen vele handen aan het werk, waarbij de firma S.J. Spanjaard eene welwillende medewerking verleende. Iedereen stelde er eene eer in om voor deze gelegenheid zijn groen en planten af te staan. Het gevolg was dan ook, dat Woensdag het perron in een lusttuin scheen te zijn herschapen.

Toen voor den middag de Koninklijke trein zeer langzaam het station voorbijreed, was de burgemeester, van ambtsketen voorzien, aanwezig, en bevond zich langs de lijn eene onafzienbare rij van toeschouwers. H.H. M.M. stonden voor het venster en bogen en groetten zeer vriendelijk, wat met luide kreten van vreugde werd beantwoord. Alsnu werd met ongeduld de terugkomst der Koninginnen uit Enschede afgewacht. Circa half vijf uren bevonden het Gemeentebestuur, met den Burgemeester aan het hoofd, benevens verschillende leden der firma S.J. Spanjaard, zich op het perron. Op het terrein waren de arbeiders van genoemde firma, ruim 700 in getal, in hunne verschillende afdelingen langs de lijn opgesteld, voorzien van vlaggen en vaandels en een sierlijk bord met het opschrift: “Hulde aan de Koninginnen!”

De overige toeschouwers waren werkelijk ontelbaar, en er werden er tot zelfs in de toppen der boomen opgemerkt. Daar rijdt de Koninklijke trein langzaam het station binnen. Hoerageroep van alle kanten en kreten van “Leven de Koninginnen! H.M. de Regentes opent het raam, en de jeugdige Koningin vertoont zich, en eene trilling van vreugde doorloopt de lange rijen der toeschouwers.

Het portier wordt opengedaan, en H.M. Koningin Wilhelmina treedt naar voren in hare volle lengte, gekleed in een mooi lichtblauw gewaad. Het gejuich verdubbelt, vertienvoudigt zich, en met krachtige stemmen wordt het ‘Wien Neêrlandsch bloed” aangeheven, waarnaar H.M met zichtbare belangstelling luisterde. Tespoedig, helaas, vervlogen die onvergetelijke oogenblikken. Er werd afgeluid, het portier ging dicht, en terwijl H.M. allerminzaamst boog en groette, reed de Koninklijke trein langzaam weg, onder den zang van het Nederlandsche Volkslied, begeleid door de zegewenschen en onder de daverende jubelkreten van alle aanwezigen. Ook wij hadden dien dag de Koninginnen gezien!'

Koningin Beatrix

Op vrijdag 20 augustus 1993 bezocht Koningin Beatrix tijdens een streekbezoek Borne. Vele duizenden waren op de been om een glimp op te vangen van de vorstin. Borne was getooid met oranje vlaggetjes, strikken, oranje paraplus en wat dies meer zij. Majesteit en haar gevolg arriveerden tegen 13.00 uur per koninklijke bus bij het Bussemakerhuis, waar na de ontvangst de lunch werd gebruikt. Tijdens de maaltijd werd van gedachten gewisseld over de regiovorming en de toen spelende fusie tussen Hengelo en Enschede in het bijzonder.

Na de lunch wandelde ze in het bijzijn van mr. J.A.M. Hendrikx, commissaris van de Koningin in Overijssel, en burgemeester Vunderink, via de galerieën van Hallema en Polder naar de gemeentelijke beeldentuin, die de persoonlijke interesse van Beatrix had. Het korte maar unieke bezoek eindigde op parkeerplaats De Koem, daar vertrok de bus, uitgezwaaid door een enthousiaste menigte, naar Weerselo (HN)

Bij de foto's (van boven naar beneden): 1. Koningin Beatrix geflankeerd door de heer Hendrikx en burgemeester Vunderink; 2. Koning Willem II; 3. Koning Willem III; 4. Koningin-Regentes Emma (l) en Koningin Wilhelmina; 5. Programma bezoek Majesteiten aan Overijssel en Drenthe; 6. Koningin Beatrix tekent gastenboek Bussemakerhuis

Bronnen: Gemeentearchief Borne; Historisch Centrum Overijssel; ‘Samenleving en onderwijs te Borne in de 19e eeuw’, Dr. A. Hulshof, Smit Hengelo; ‘Borne en haar bewoners in vroegere jaren’, de Bruijn Oldenzaal, 1982; Wikipedia; Delpher. Foto’s Koningin Beatrix; Frank Uijlenbroek; Beeldbank gemeentearchief Borne

Beatrix in Borne