Wie was die Canadese piloot?

Komende vrijdag is het precies 75 jaar geleden dat Borne werd bevrijd. Daarmee kwam er weliswaar een eind aan de oorlog, maar toch sleepten velen die het meemaakten de gebeurtenissen uit die periode nog jarenlang met zich mee. Een voorbeeld hiervan is Johan Monnink, die op enig moment samen met zijn vrouw Anna hulp bood aan een Canadese piloot die met zijn parachute naast hun boerderij in Hertme belandde. In de jaren daarna vertelde Johan er heel soms over aan zijn zoon Gerrit die het vervolgens -ook weer jaren later- doorvertelde aan Gerben, zijn eigen zoon. En daarmee begon -vooralsnog onbewust- heel voorzichtig een bijna onwerkelijk klinkende zoektocht naar de identiteit van de ongelukkige piloot.

Spannende gebeurtenis

Gerben: “Telkens als mijn vader hierover sprak, vertelde hij precies datgene wat mijn opa aan hém had verteld toen hij klein was: ze hadden de piloot onmiddellijk van zijn uniform ontdaan, waarna ze het snel begroeven om te voorkomen dat de Duitsers hem zouden kunnen aanzien voor een piloot van de vijand. De Canadees zou vervolgens kleding, eten en onderdak hebben gekregen en dat terwijl er nog twee families ondergedoken zaten op de boerderij. Gezien de omstandigheden waarin ze verkeerden, moet het ongetwijfeld een spannende gebeurtenis geweest zijn.”

“Graag wil je op zo´n moment het fijne van het verhaal weten”, zo vervolgt hij. “Alle details, wanneer, hoe en wat… maar meer informatie was er helaas niet.” Dit veranderde echter na het overlijden van Johan in 1983, toen de schuur van de boerderij werd opgeruimd en de familie een koker vond met daarin twee oorkondes, afkomstig van de autoriteiten uit Groot-Brittannië en Amerika. Het document uit Amerika is ondertekend door niemand minder dan generaal Dwight Eisenhower. In beide oorkondes wordt Johan bedankt voor het helpen van een allied soldier om te ontsnappen aan de vijand.

Trots en ongeloof

Een gevoel van trots en ongeloof maakte zich van de familie meester. Nooit had Johan immers over deze documenten gesproken. De ouders van Gerben kopieerden de oorkondes, lijstten ze in en gaven ze ruim 25 jaar lang een plekje in hun huis. Gerben: “Toen ik onlangs op bezoek ging bij mijn ouders besloot ook ík er weer een kopie van te maken omdat ik het eigenlijk best bijzonder vond. En eenmaal thuis werd ik nieuwsgierig naar die Canadese piloot. Wie was deze man? Hoe oud was hij? Wanneer gebeurde het precies? En zou hij de oorlog wel overleefd hebben?”

Het gevolg laat zich raden. Gerben begon voorzichtig op internet te zoeken en stuitte op enig moment op een website die onder meer gewijd is aan pilotenhulp. Ook verwijst de site naar een Brits en Amerikaans register met namen van burgers die geallieerden hebben geholpen. “Tot mijn verbazing vond ik met relatief weinig moeite de naam van mijn opa en ook ontdekte ik dat er nóg 17 mensen uit de gemeente Borne waren die ook hulp boden en dus een oorkonde moeten hebben ontvangen”, aldus Gerben.

Fascinerend

Maar de belangrijkste vraag bleef onbeantwoord: wie wás nu eigenlijk die bewuste piloot? Op enig moment zocht Gerben daarom contact met National Archives, het Amerikaanse Register. Na korte tijd kreeg hij antwoord, plus een zes pagina’s tellend dossier over zijn opa met daarin ook de naam van de piloot: Jean Bergeron. “Fascinerend dat je, zó ver terug in de tijd, zóveel specifieke informatie kunt vinden waarvan je nooit had gedacht het te kunnen bemachtigen”, aldus Gerben hierover.

Volgens het dossier kwam Jean Bergeron uit La Malbaie Charlevoiy, een kleine gemeente in Quebec, Canada. Verder werd een datum genoemd (oktober 1943), dat het om een Royal Canadian Air Force soldaat ging én dat de man naar water had gevraagd, twee dagen is gebleven en daarna aan onbekende mensen is overgedragen. Gerben: “Recent nog heeft mijn vader weten te achterhalen dat Jean Bergeron, nadat hij zich twee dagen had verscholen op de boerderij, is weggebracht door buurman Herman van de Huzaar (Nijland) en Dokter Panhuizen, en vervolgens is afgezet op het station in Borne. Het klopte dus allemaal en de cirkel was nu zo goed als rond.

Niet de juiste

Wat restte voor Gerben was de vraag of het Jean Bergeron was gelukt om te ontsnappen en terug heeft kunnen keren naar zijn eenheid. In de militaire dossiers van gesneuvelde soldaten vond hij een zekere ‘Private’ Jean Paul Bergeron, 25 jaar en gesneuveld op 7 april 1945 tijdens gevechten in de buurt van Holten. “Best aannemelijk dus, maar na het lezen van het gehele militaire dossier kwam ik al snel tot de conclusie dat het niet de juiste Jean Bergeron kon zijn. ‘Mijn’ piloot was namelijk geen ‘Private’, maar behoorde tot de Royal Canadian Air Force. En ook bleek het jaartal van zijn aankomst in ons land niet te kloppen. Kennelijk had ik dus niet de juiste Jean Bergeron te pakken.”

De kleinzoon van opa Johan moest dus weer opnieuw beginnen. De enige twee aanknopingspunten die hem nog restten waren de woonplaats van Jean en de vermelding ‘Edgar Bergeron C/O’ in het militaire dossier. ‘C/O staat voor ‘care of’ en verwijst naar een thuisadres voor mogelijke correspondentie. Misschien was Edgar wel de vader of broer van Jean”, aldus de onderzoeker.

Gediend in twee wereldoorlogen?

Niet veel later vond hij op een Canadese website voor militairen die in de Eerste Wereldoorlog hadden gevochten, ook ineens de naam van Jean Bergeron. Het bijbehorende dossier verwees rechtstreeks naar de gezochte piloot in die kleine gemeente in Quebec. Gerben: “Bingo dus, een 100 procent match. Al kwam even later weer de twijfel, want zou het wel kunnen dat ‘mijn man’ in twee wereldoorlogen had gediend?” Daarop dook hij in diverse Canadese websites voor stambomen om te zoeken naar een link met Edgar. En hij vond het.

Het was inderdaad deze Jean Bergeron, geboren in 1896 in Malbaie, Charlevoi Quebec, zoon van Ernest Bergeron en Elmina Desbien, die zowel tijdens de Eerste als Tweede Wereldoorlog gevochten heeft, en zich inderdaad in oktober 1943 twee dagen verstopt heeft op de boerderij van Johan en Anna Monnink om uit de handen te blijven van de Duitsers. Zijn ouders Ernest en Elmina waren al overleden voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Jean Bergeron gaf daarom kennelijk het adres van zijn Oom Edgar op als correspondentieadres. Via rouwadvertenties heeft Gerben verder nog kunnen vaststellen dat Jean Bergeron in 1961 is overleden. Hij was getrouwd en had drie kinderen.

Het bovenstaande is een beknopte samenvatting van de zoektocht die Gerben Monnink op een veel uitgebreidere wijze aan het papier toevertrouwde en zo aan de familiegeschiedenis toevoegt. “De manier waarop hij veilig is thuisgekomen na de oorlog zal waarschijnlijk altijd een onbeantwoorde vraag blijven, maar de wetenschap dat hij uit handen van de vijand is gebleven en dat mijn opa en oma daar een steentje aan hebben kunnen bijdragen geeft mij een oprecht trots gevoel”, zo besluit hij. (BM)