De traditie van het paasvuur in Borne
‘AS DE DUVEL MER BRAANDT’

De traditie van het paasvuur in Borne

Zeg je Pasen, zeg je Twente en dat betekent folklore. Paasgebruiken binden al eeuwen de samenleving in Noordoost-Twente, ze zijn levend erfgoed geworden. Eén van die eeuwenoude tradities, waaraan zo veel Tukkers zijn gehecht, is het paasvuur of lentevuur, het gaat al eeuwen mee. Vroeger een gebeuren voor de buurtschap, dicht samengepakt om het vuur, nu vergapen zich duizenden jaarlijks aan de grote stapels snoeisel (paasbulten), als op eerste paasdag tegen zonsondergang de vlammen weer tot hoog in de hemel reiken. In en om Borne is het al niet anders…

 

Waar komt dit vreugdevuur vandaan? Over de oorsprong van het paasvuur is niet veel bekend. Het is waarschijnlijk ontstaan uit verschillende heidense gebruiken en tradities, die later in het christendom verweven zijn geraakt. De oudste schriftelijke bronnen over paasvuren dateren uit het midden van de 16e eeuw. Met het ontsteken van het paasvuur, of boake in Twents dialect, wordt de winter symbolisch beëindigd en de terugkeer van de zon verwelkomd en daarmee de vruchtbaarheid.

 

Locaties

Vroeger had iedere boerderij in deze omgeving zijn eigen paasvuur, later ging men het per dorp of buurtschap organiseren. Na de jaarwisseling, wanneer de lente in zicht kwam, begonnen op weilanden zachtjesaan de eerste houtstapels te verrijzen. Borne kende een aantal min of meer vaste locaties waar deze vreugdevuren werden ontstoken. Een spektakel dat een echt dorpsgebeuren was. De Bornse Courant deed in 1903 verslag van een paasvuur op een weiland nabij de ‘Deldenschenweg’: ‘Offerliederen werden gezongen, een ander gedeelte zong nationale liederen, zelfs de socialisten marsch weerklonk’. Een ander gebruik meldde een krant in 1925: ‘Zo werd er tijdens het vlammenspel een rogge schoof rondgedragen, waarschijnlijk om de oogst te zegenen'.

 

Andere locaties waren Azelosestraat, op het weiland van ir. Johan (Hanny) Spanjaard, wijk Molenkamp (weiland Ubbink) en theehuis Heidelberg aan de Bornerbroeksestraat. In Zenderen op het terrein van de ‘Zenderensche Motorclub’, in Hertme op het weiland van Hesseling aan de Piepersveldweg en in Bornerbroek op een terrein aan de Meester Woolsstraat.

 

Tijdens de bezettingsjaren was het ontsteken van paasvuren verboden. Ze zouden immers overvliegende Engelse bommenwerpers van dienst kunnen zijn. Na de oorlog kwam de traditie weer op gang.

 

De Hooge Brug

De Hooge Brug was jarenlang hét paasvuur van Borne. De grootste boake van Twente in de jaren vijftig, dat regionaal veel publieke belangstelling trok. Plaats van handeling was het weiland van boer Schwering bij de Hoge Brug aan de Weerseloseweg, in ‘n zwatt’n hook’. Al maanden vóór Pasen werd daar door vrijwilligers begonnen met het verzamelen van snoei- en afvalhout. Met platte boerenwagens werden grote bossen takken en dennengroen aangevoerd. Een gezellige bezigheid, maar ook een hele klus, want eerst moest het hout bij elkaar gesleept worden (het zogenaamde ‘boakhoalt slepp’n’). Vervolgens moest het op de wagen worden gepakt en tenslotte op de plek van bestemming worden afgeladen.

 

Midden in het fundament van takken werd dan de teerton met veel mankracht aan een staak (lange dunne rechte boomstam) bevestigd en opgericht. Daarna moest er tak voor tak worden opgestapeld. Alles handwerk met een ladder als werktuig. In 1951 werd een hoogte gestapeld van maar liefst 12 meter met een omvang van 50 meter. In 1956 bereikte het een hoogte van 14 meter, maar brandde het te vroeg, het werd in de nacht ervoor al door kwajongens aangestoken.

 

‘Duvel’

Hoogtepunt van het schouwspel, het moment waarop iedereen gewacht heeft, was als de ‘duvel’ vlamvatte en na enige tijd onder applaus ter aarde stortte. De ‘duvel‘, zo werd ‘ie in Borne genoemd, is de ton gevuld met teer en olie die boven op de staak werd geplaatst. Een fenomeen met een symbolische betekenis, niet de ton zelf, maar veel vroeger werd boven aan de staak een wiel of rad bevestigd, het zonnerad, hetgeen alles te maken heeft met de zon en vruchtbaarheid. Op aandringen van Rijkswaterstaat werd het paasvuur bij de Hoge Brug in 1976 opgeheven. In 1978 brandde het vreugdevuur op een weiland aan de Hosbekkeweg, een initiatief van carnavalsvereniging ‘De Vrijbuiters’. Sedert 1980 aan de Steenbakkersweg en de laatste jaren aan de Oonksweg.

 

Onder vuur

De Stichting Folkloregroep Borne zet zich al jaren in voor het behoud van folklore in Borne waaronder het paasvuur. De traditie van het paasvuur staat al enige tijd onder druk en dat voelen de organisatoren van het evenement. Gemeenten scherpen de regels aan, na discussies over vervuiling en overlast. De diameter, hoogte en afstand tot de bebouwde kom worden in een vergunning vastgelegd. Daarnaast zijn er aanvullende regels voor het geval het paasvuur niet kan doorgaan, bijvoorbeeld in geval van harde wind of extreme droogte. Het RIVM registreert inmiddels hoe groot de paasvuren zijn, hoeveel er zijn, de dichtheid, en wat de effecten zijn voor de emissie.

 

En dat is nog niet alles, want op advies van de Veiligheidsregio Twente en voor het tweede jaar op rij, worden in Twentse gemeenten dit jaar geen paasvuren ontstoken. Een lastig besluit omdat het niet zeker is of het coronaproof kan worden georganiseerd. Op dan maar naar volgend jaar, want alles moet worden gedaan om deze mooie en eeuwenoude traditie in stand te houden. Paasvuren mogen niet uitdoven. (HN)

 

Bovenste foto: 'Anstekker' Kees Oud ontsteekt het paasvuur in 2018

 

Bron: ‘Groeten uit Borne’, G.P. ter Braak, H. Noordhuis, Oldenzaal 1992; Stichting Folkloregroep Borne. Foto’s: Dirk de Graaf en gemeentearchief Borne.

 

© BorneBoeit. Op onze artikelen en beeldmateriaal rust copyright.
Voor meer informatie raadpleeg de spelregels.

Deel
De link is gekopieerd naar het klembord!
reageren op deze pagina
ongemakkelijke vriend — 04 mei 2021
Kennis van nu: Iets verbranden brengt moment waarop ons eten niet meer wil groeien op deze planeet nóg dichterbij. En vraag eens wat longartsen waarom ze het rond pasen altijd zo druk hebben. Ziet er mooi uit hoor die vlammen, maar doe maar gewoon op een videoscherm (zoals elders eerder met groot/groter succes volgens organisatoren).
Edwin — 04 apr 2021
Fantastische traditie, die nooit verloren mag gaan!

Nieuwe fase voor Méér Muziek in de Klas

Sinds enkele jaren wordt er in Borne keihard gewerkt aan het geven van nieuwe impulsen aan het...
18-03-2024

Het geheim van de kimono

Acht maanden lang vind je ‘een beetje Japan in Borne’. In het museum Bussemakerhuis,...
09-03-2024

Borne-Nu op de bres voor Koetshuisje

In de voorliggende plannen voor het Huis van Borne is geen plaats meer voor exposities in het...
06-03-2024

NEO verliest van Achilles’12

Achilles’12 startte zaterdagavond sterk in Hengelo en kreeg in de eerste minuten al een...
19-02-2024

Liefde voor het landschap

De schilder Gertjan Scholte-Albers houdt van het buitenleven. Zijn waarnemingen van het Gronings...
16-02-2024

Jong muzikaal viertal organiseert ‘lekker’ feest

De een studeert MBO-podium/evenementen, de ander HBO-rechten en de derde en vierde specialiseren...
08-02-2024