‘Kroon op het werk’
20-08-2021
FABRIKEURS SPANJAARD VOERDEN NAAM EN WAPEN VAN H.M. KONINGIN SOPHIE

‘Kroon op het werk’

Op 13 september 1865 kregen Jacob en Levie Spanjaard toestemming van koningin Sophie om de fabriek naar haar te vernoemen. De nieuwe naam wordt ‘Stoom Fabriek Sophia Koningin der Nederlanden S.J. Spanjaard Borne’ Vanaf 1866 wappert op 17 juni de nationale driekleur en de Württembergse vlag van de fabriek om Borne aan de verjaardag van de koningin te herinneren. Wie was zij? Een terugblik...

 

Koningin Sophia

Sophia, Frederika, Mathilda, Koningin der Nederlanden, roepnaam Sophie, geboren op 17 juni 1818 in Duitsland, was de nicht en eerste echtgenoot van koning Willem III (1817-1890). Volgens bronnen een warme, intelligente en elegante vrouw, in tegenstelling tot haar man. Hij werd ook wel Koning Gorilla genoemd, consequent omschreven als driftig, lomp, boers en losbandig. Het huwelijk, waaruit drie zonen werden geboren, was slecht. De twee pasten totaal niet bij elkaar en Sophie was diepongelukkig. Desondanks wist ze het hart van het Nederlandse volk voor zich te winnen.

 

Kroningsfeest

Ter gelegenheid van het 25-jarig kroningsfeest op 12 mei 1874 hadden werklieden van Spanjaard het plan bedacht om koningin Sophie een album aan te bieden, te bekostigen uit eigen middelen, in wekelijkse kleine uitgaven.

 

Het werd een album in oblong formaat (papierbreedte langer dan de hoogte), uitgevoerd in een donkerblauwe fluwelen band. Op de omslag zijn 5 zilverkleurige metalen sterren aangebracht en het wapen van Koningin Sophie. De tekst op het titelblad luidt: ‘Ter gelegenheid van het 25-jarig Kroningsfeest aan Hare Majesteit onze geëerbiedigde Koningin aangeboden door de gezamentlijke werklieden der fabrieken ‘Sophia Koningin der Nederlanden S.J. Spanjaard te Borne 1849-1874’. Het album bevat een foto van de fabriek alsmede een opsomming van alle werklieden van de verschillende afdelingen.

 

Op de feestdag werd ‘aan de werklieden vanwege hunnen patroons gelegenheid gegeven om op gepaste en waardige wijze feest te vieren’. En zo geschiedde. Het feest werd geopend met een optocht door het dorp, waaraan alle werklieden deelnamen, gerangschikt naar afdeling. Voorafgegaan door een muziekkorps werden banieren, de nationale- en oranjekleuren alsmede de Württembergse vlag meegedragen. De hele dag vermaakte men zich met volksspelen. De feestelijkheden werden met een bal afgesloten, dat tot laat in de nacht duurde. In het feestgedruis werd menig ‘Vivat voor ‘t vorstelijk huis en in ’t bijzonder voor H.M. de Koningin’ aangeheven.

 

Audiëntie

Een kleine afvaardiging van de fabriek, bestaande uit de werklieden G. Roozeboom en A. Knoef in gezelschap van Dirk Jacob Spanjaard, werd die dag bij koningin Sophie ontboden om de gelukwensen van het bedrijf over te brengen en het album aan te bieden. Beide werden in ‘vleiende bewoordingen’ in ontvangst genomen. De koningin, die terdege op de hoogte was van de positie van de Twentse textielnijverheid in het algemeen en Borne in het bijzonder, maakte in een kort onderhoud met Spanjaard haar voornemen kenbaar het bedrijf binnenkort te willen bezoeken.

 

Wapen

De sociale bewogenheid van de koningin dreef haar niet alleen tot filantropie, maar ook tot stimulering van de industrie. De band met het bedrijf, door haar naam al verbonden, werd nog eens bevestigd door het in 1874 aan de heren Spanjaard geschonken, uit hout vervaardigde, wapen van Hare Majesteit. Als de nieuwe fabriek in 1865 klaar is, verhuizen de broers Jacob en Levie Spanjaard, zoons van de grondlegger Salomon Jacob, hun weverij aan de Oude Almeloseweg naar de nieuwe fabriek aan de Spoorstraat (Stationsstraat). Vlakbij de grensoverschrijdende spoorlijn Almelo-Salzbergen die in hetzelfde jaar werd geopend en nieuwe kansen bood. Een voor die tijd moderne stoomfabriek met 180 weefgetouwen.

 

Bezoek

Het bezoek aan de fabriek was bepaald op 18 juli 1874, onderdeel van een trip naar Zwolle, Kampen, en Delden. Zoals gewoonlijk bezocht ze in gemeenten weldadigheidsinstellingen, publieke werken en bezienswaardige fabrieken. Van 16 tot 18 juli zou ze enige dagen doorbrengen op kasteel Twickel in Delden om van daaruit de fabrieken van Spanjaard te bezoeken. In gezelschap van 3 hofdames kwam ze per rijtuig aan bij het station van Oldenzaal. Daar klonk het Württembergse volkslied en het Wilhelmus. Na het officiële welkom ging het per trein verder naar Delden. Hier werd het koninklijk gezelschap onthaald door baron Van Heeckeren van Wassenaar en zijn familie. In vier rijtuigen ging het richting kasteel, een erewacht te paard begeleidde hen. Delden en de Twickelse bossen waren in ‘feestdosch’, zoals een krant het omschreef.

 

‘Onvoorziene omstandigheden’

De volgende ochtend verliet Sophie Delden om 09.30 uur per extra trein Delden, richting Zwolle. Volgens een officiële lezing was Hare Majesteit door onvoorziene omstandigheden verhinderd Spanjaard te bezoeken. Een bericht dat in Borne met zeer grote teleurstelling werd ontvangen. Ter voorbereiding voor een feestelijke ontvangst was al meer dan f 5000,- uitgegeven.

 

Koningin Sophie overleed kort voor haar 59e verjaardag op 3 juni 1877 op Paleis Huis ten Bosch. Haar stoffelijk overschot werd op 20 juni bijgezet in de grafkelder van de Oranjes in de Nieuwe Kerk in Delft. Twee jaar later trouwde Willem III met de 20-jarige Duitse prinses Emma van Waldeck-Pyrmont. Het zorgde in 1880 voor een nieuwe mogelijke troonopvolger, Wilhelmina.

 

Nieuwe organisatie

In 1901 werd het bedrijf omgezet van de bestaande ‘vennootschap onder firma’ in de N.V. Stoomspinnerijen en -weverijen v/h S.J. Spanjaard met louter Spanjaards in de directie. Onder hen was Jacob Spanjaard II (1873-1934) die de bijnaam 'god van Borne' kreeg. De huisstijl wijzigde eveneens, de naam Sophie verdween van het briefhoofd. Het wapen heeft na sluiting van de fabriek in 1973 tot aan de volledige sloop in 1988 nog aan de wand van het ketelhuis gehangen als symbool van vergane glorie. Hennie Egberink (‘van de strot’), eigenaar van het gelijknamige sloop- en grondverzetbedrijf, redde het van de ondergang en bracht het naar het gemeentehuis. Na renovatie, voor zover dat mogelijk was, schonk de gemeente het aan het Bussemakerhuis, waar het te bezichtigen is. Een bezoekje is altijd de moeite waard. (HN)

 

Bron: Fabriqueurs en Fabrikanten; dr. E.J.Fischer, Utrecht, 1983; Delpher.nl; Nederlands Dagblad 4 juni 1977; Canon van Borne. Foto’s: Koninklijke Verzamelingen Den Haag, gemeentearchief Borne; BorneBoeit

 

© BorneBoeit. Op onze artikelen en beeldmateriaal rust copyright.
Voor meer informatie raadpleeg de spelregels.

Deel
De link is gekopieerd naar het klembord!
reageren op deze pagina

Nieuwe fase voor Méér Muziek in de Klas

Sinds enkele jaren wordt er in Borne keihard gewerkt aan het geven van nieuwe impulsen aan het...
18-03-2024

Het geheim van de kimono

Acht maanden lang vind je ‘een beetje Japan in Borne’. In het museum Bussemakerhuis,...
09-03-2024

Borne-Nu op de bres voor Koetshuisje

In de voorliggende plannen voor het Huis van Borne is geen plaats meer voor exposities in het...
06-03-2024

NEO verliest van Achilles’12

Achilles’12 startte zaterdagavond sterk in Hengelo en kreeg in de eerste minuten al een...
19-02-2024

Liefde voor het landschap

De schilder Gertjan Scholte-Albers houdt van het buitenleven. Zijn waarnemingen van het Gronings...
16-02-2024

Jong muzikaal viertal organiseert ‘lekker’ feest

De een studeert MBO-podium/evenementen, de ander HBO-rechten en de derde en vierde specialiseren...
08-02-2024