Bloazen veur 't Kerstkind!
28-11-2021
'AS DE MIDWINTERHOORN RÖP', DAN IS DE ADVENT BEGONNEN...

Bloazen veur 't Kerstkind!

Traditiegetrouw wordt in Twente van de eerste adventszondag tot en met 6 januari de stilte doorbroken door het ietwat melancholieke geluid van de midwinterhoorn. Als de schemer valt en het wat mistig is, dan klinkt dit instrument op z’n mooist. Twee langgerekte tonen zoeken dan hun weg door de buurtschappen en over de velden, gevolgd door een hogere, waarna een trage en diepe melodielijn klinkt, zo’n dertig seconden lang. De echte Tukker weet dan dat in deze donkere tijd weer het Licht wordt aangekondigd. Het gevoel daarbij zal voor mensen verschillend zijn: voor de een de aankondiging van de geboorte van het Kerstkind, voor de ander ook de tijd van de zonnewende, 21 december.

 

Oorsprong

Over de herkomst van het midwinterhoornblazen doen verschillende verhalen de ronde. Was het een oud heidens gebruik om de geesten te verjagen en het licht terug te halen zoals bij de Germanen gebeurde tijdens het joelfeest of het winterzonnewendefeest omstreeks de kortste dag van het jaar. Veel elementen van de Kersttijd zijn terug te voeren op dit heidens feest.

 

Ook over de ouderdom van het midwinterhoornblazen zijn de meningen verdeeld. Algemeen werden hoorns vroeger gebruikt door boeren om elkaar over lange afstanden boodschappen en signalen door te kunnen geven. Zo gebruikten boeren in het oosten rond 1815 de hoorns om smokkelaars te waarschuwen voor de komst van douaniers. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden midwinterhoorns in Twente ook gebruikt door boeren als signaalhoorn bij dreigende razzia’s. Een vroege afbeelding van op hoorns blazende figuren is te zien in het ‘Utrechts Psalter’ (psalmboek) uit omstreeks 850. In Nederland is de midwinterhoorn voor het eerst beschreven in een brief aan de burgemeester van Winterswijk uit 1814.

 

Waarschijnlijk dankt de midwinterhoorn zijn ontstaan aan de koehoorn van de herders. In Markelo gebruikt men nog steeds de ossenhoorn als midwinterhoorn. De ossenhoorn kan worden beschouwd als de voorloper van de midwinterhoorn.

 

Bouw

In houtwallen wordt een mooi krom stammetje van een els, berk of es gezocht, dat al van nature een bepaalde kromming heeft. Het wordt vervolgens met een trekmes in vorm gebracht. De top wordt zover afgekapt dat er een stammetje van ongeveer 2 meter overblijft. Dit wordt in de schors opgedroogd, daarna geschild en bijgewerkt in de juiste vorm. Vervolgens wordt aan het dunne eind in de kopse kant een gat geboord. Daar komt later het mondstuk in, de zogenaamde ‘happe’. Het stammetje wordt nu overlangs doorgezaagd, de beide helften worden met een klompenmakers beitel uitgehold tot er maar een dunne wand overblijft.

 

Vervolgens worden met wilgentwijg of gespleten braamrank de beide helften weer aan elkaar gevoegd, nadat er in de naden biezen zijn gelegd om een goede afsluiting te krijgen. Dit om lekkage te voorkomen. Een ‘natte’ hoorn wordt namelijk voor gebruik onder water gedompeld, waardoor de bies zwelt en de naden zo hermetisch worden afgesloten. Een andere meer gebruikte methode is de helften met houtlijn aan elkaar te verbinden.

 

Dan als laatste het misschien wel het belangrijkste onderdeel, het mondstuk, de ‘happe’ dus. Dat wordt uit een takje eenjarig vlierhout gesneden; overlangs wordt er een gat in gemaakt en aan het eind schuin afgezaagd, zodat er een ovale opening ontstaat. Men bespeelt de hoorn namelijk als een dwarsfluit, van opzij. Dit mondstuk wordt in het boorgat aan het dunne eind van de hoorn gestoken. De gemiddelde lengte van een speelklare hoorn is 150 tot 180 cm.

 

Techniek

Wanneer er voor het eerst geblazen wordt op de 1e advent heet dat ‘anbloazen’. Het ‘afbloazen’ is logischerwijs de laatste keer op Driekoningen. Blazen op een midwinterhoorn vereist de nodige techniek en geoefendheid van de blazer. De hoorn moet schuin aan de mond worden gezet en alleen door een bolle wangen aanzet, voldoende ‘poes’, krachtige ademsteun en lipspanning is er een bereik van grondtoon tot zes natuurtonen. Een monotone en klagende melodielijn klinkt, die soms boven een waterput of open water wordt geblazen om het geluid te versterken en verder te dragen. Voor deze melodie bestaat een soort standaard, die in Twente ‘n oal’n roop wordt genoemd.

 

De hoorn kan, zoals bij andere blaasinstrumenten, niet gestemd worden en heeft geen kleppen of gaatjes om de tonen te beïnvloeden. Het instrument wordt traditiegetrouw altijd solo geblazen en meestal bij schemering, hetgeen bijdraagt aan de mystieke sfeer die erbij hoort. De roep van de ene blazer wordt beantwoord door een andere. Mooie melodieën hoeft de luisteraar niet te verwachten, er is weinig klankvariatie en de blazer zoekt continue naar de juiste intonatie. Maar die schommelingen in toonafstanden geeft nou juist dat karakteristieke klankpatroon.

 

Hernieuwde belangstelling

Tot de jaren vijftig van de vorige eeuw was het midwinterhoornblazen zo goed als verdwenen. De folklore leek op zijn retour, maar werd daarna weer springlevend. Op 18 december 1949 was er in Twente voor het eerst sprake van georganiseerd blazen op de midwinterhoorn, dankzij Bernard Boomkamp uit Hertme. Staande met zijn hoorn bij de put op het erf van een boerderij blies hij die avond om zeven uur de boodschap van het naderende kerstfeest. Het werd overgenomen door blazers in de buurtschappen. De eeuwenoude roep werd uiteindelijk tegen half elf vanuit Losser en Denekamp beantwoord.

 

De midwinterhoorn was nieuw leven ingeblazen, mede ook door de inzet van bekende Tukkers als architect Jan Jans, zijn zoon Everhard, musicus Toon Borghuis, bierbrouwer Meijling en timmerman Weghorst uit Hasselo. Er kwamen speciale wedstrijden met als doel de kwaliteit van het blazen te verbeteren en de contacten tussen blazers te bevorderen. Daarnaast werden er midwinterhoornwandelingen georganiseerd. Op initiatief van Gerrit Baas, de toenmalige directeur van de muziekschool in Borne, werd er in 1978, voor het eerst aan een muziekschool in Twente, een cursus midwinterhoornblazen gehouden. De belangstelling overtrof ieders verwachting.

 

De Stichting Midwinterhoornblazen Twente werd in 1999 in het leven geroepen met als doel het in stand houden en bevorderen van het midwinterhoornblazen in Twente en omgeving en ’n oal’n roop over te dragen aan volgende generaties. Op 13 december 2013 is dit stukje folklore opgenomen op de nationale lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed. Dat betekent dat het midwinterhoornblazen is erkend als een levende traditie die van generatie op generatie is doorgegeven.

 

Ook ‘De Boornse Mirreweenterhoornbloazers’ zullen dit jaar met dit merkwaardige volksinstrument weer hun bijdrage leveren aan die bijzondere sfeer in de adventsperiode en de eerste week van januari. Een van de waardevolle gebruiken die het Twentse land nog rijk is. (HN)

 

“Wat toet’t daor toch van wieden?

Doar kleenkt an allen kaant

’n leed van zeut verblieden,

Dat jach mien hett’ in braand

‘n Mirreweenterhaorn
Röp weer”in Twentelaand”

 

Bron: website van de Midwinterhoornblazers Saasveld en Lönnke Bloazers; “Het Midwinterhoornblazen” E. Jans, 1995; “Overal in Twente klinkt de ‘oale roop’, J.R.van der Kolk. Foto’s: Gemeentearchief Borne, Lönnke Bloazers, BorneBoeit. Gedicht uit ‘Twentse Post’ 12 december 1962.

 

© BorneBoeit. Op onze artikelen en beeldmateriaal rust copyright.
Voor meer informatie raadpleeg de spelregels.

Deel
De link is gekopieerd naar het klembord!
reageren op deze pagina
HS — 28 nov 2021
Super leuk hopelijk gaan jullie op gepaste afstand staan En wat zou het leuk zijn om bij het dijkhuis en meer zorginstellingen het geluid weer te horen Mannen petje af voor dit mooie geluid te gehore te brengen Hopelijk blijft deze traditie wel bestaan heel veel plezier

Nieuwe fase voor Méér Muziek in de Klas

Sinds enkele jaren wordt er in Borne keihard gewerkt aan het geven van nieuwe impulsen aan het...
18-03-2024

Het geheim van de kimono

Acht maanden lang vind je ‘een beetje Japan in Borne’. In het museum Bussemakerhuis,...
09-03-2024

Borne-Nu op de bres voor Koetshuisje

In de voorliggende plannen voor het Huis van Borne is geen plaats meer voor exposities in het...
06-03-2024

NEO verliest van Achilles’12

Achilles’12 startte zaterdagavond sterk in Hengelo en kreeg in de eerste minuten al een...
19-02-2024

Liefde voor het landschap

De schilder Gertjan Scholte-Albers houdt van het buitenleven. Zijn waarnemingen van het Gronings...
16-02-2024

Jong muzikaal viertal organiseert ‘lekker’ feest

De een studeert MBO-podium/evenementen, de ander HBO-rechten en de derde en vierde specialiseren...
08-02-2024